अंक ७७ ने. सं. ११३३ पोहेलाथ्व द्वादशी बुधवाः २०६९ माघ १० गते बुधवार Jan 23, 2013
नेपालभाषा आन्दोलन भाग १
अंक ७७ ने. सं. ११३३ पोहेलाथ्व द्वादशी बुधवाः २०६९ माघ १० गते बुधवार Jan 23, 2013
(नेपालभाषा आन्दोलनया बारे सानुराजा शाक्यया ने.सं. ११३१ बछलागा पिदंगु सपूm ‘नेपालभाषा आन्दोलन’ सिइकेत झीसँ ब्वने हे माःगु तायेका व सफुतिं ल्हययाः कयागु खः –सम्पादक)
म्हसीका
नेपाः छगू बहुजातीय व बहुभाषिक व बहुधार्मिक अल्पसंख्यकतय्गु देय् खः । उकी मध्ये नेपाःया छगू महत्वपूर्ण जाति नेवाः खः । नेपाःया केन्द्र नेपाःया राजधानी नेपाःगालय् आदिकालंनिसें च्वनावयाच्वंगु छगू जक जाति नं नेवाः खः । नेवाःतय् भाषा, संस्कृति कलाकौशलं नेपाः देय् धनी जूगु दु । नेवाःतय् मातृभाषा नेपालभाषा खः । नेपालभाषाया ताहाकःगु इतिहास दु । पृथ्वीनारायण शाहं ८८० दँय् नेपाः त्याका कासांनिसें नेवाःतय् मातृभाषायात राज्यय् मल्लकालय् थें सम्मान मदया वन । लिपा राणातय्गु कालय् नेपालभाषां च्वयातःगु लिखत भ्वंयात सरकारी ज्याय् मान्यता मन्त । थ्व जुया नेवाःतसें नेपालभाषा छ्यलेगु त्वःता वनाच्वंगु खनाः निष्ठानन्द बज्राचार्य, सिद्धिदास, जगतसुन्दर मल्ल व योगवीरसिंपिंसं भाषा म्वाकेगु निंतिं याःगु कुतलं नेपाल भाषा आन्दोलनया पुसा पिल ।
नेवाःतसें नेपालय् राजनीतिक हिउपाःहयेत यक्व बलिदान बियावंगु दुसां गबलें नीति निर्माण तहलय् नेवाः जाति व भाषायात राज्यं स्वीकार मयागुलिं नेवाःतसें आन्दोलन यानावयाच्वंगु खः । थुकथं पीडित नेवाःतसें जुजुं प्रजायात बिउगु सास्नायात म्येया मार्फत विरोध क्य क्यँ थःपिसं हे मातृभाषां साहित्य सिर्जना यायेगुु शुरुवात यात । लिपा भाषाया माध्यमं हे राणा शासनया विरोध क्रान्तिया आह्वान तकं यात । नेपाःया प्रत्येक राजनीतिक संघर्षय् नेवाः न्हयलुवात न्हयःने लाः उकथं हे भाषा व जातीय आन्दोलनय् नं नेवाःत ऐतिहासिक इलंनिसें हे न्ह्याःने लाःगु समुदाय खः ।
ने.सं.१११० दँय् वःगु राजनीतिक हिउपाः लिपा नेपालय् पहिचानया आन्दोलन बिस्कं थाय् काल । नेपाः छगू बहुजातीय, बहुभाषिक व बहुधार्मिक राष्ट्र जूगुलिं थी थी भाषाभाषी व जातीय पुचःतय्पाखें थःथःगु भाषा जातिया राजनीतिक पहिचान मालेगु ज्या जुल । नेपाःया जातीय आन्दोलन विशिष्टता काय् न्ह्यः थ्व आन्दोलनयात सयौं दँनिसें भाषा आन्दोलनयापाखें निरन्तरता बीगु ज्या याःपिं नेपाःया छगू जक जाति नेवाः खः । नेवाःतसें भाषिक आन्दोलनया मार्फत थःगु मांभाय्यात म्वाका तय्गु ज्या याःगु खः । नेवाःतसें भाषिक आन्दोलन मार्फत थःगु जातीय पहिचान थनेत व अन्ततः जातीय अधिकार नं माः धकाः थनेत सफल जूगु आन्दोलन खः । थ्व आन्दोलन नेवाःतय् निंतिं जक मखुकि नेपाःया हे आदिवासी जनजातिया आन्दोलनय् अले राजनीतिक आन्दोलनय् तकं महत्वपूर्ण जुयावन । नेपाःया मेमेगु आदिवासी जनजाति पुचःतय्त थःगु अधिकारया नितिं थनेत नेवाःतसें याःगु भाषिक आन्दोलनं नं यक्व तिबः बिउगु दु ।
थःगु मांभाय् नेपालभाषा तनावने त्यंगुलिं भाषायात म्वाकातय्त नेवाःतसें न्हयाकूगु अभियान हे नेपाःया सन्दर्भय् नेवाःतय् भाषिक आन्दोलन खः । लिपा थुुगु आन्दोलनय् भाषिक आधारय् जातीय अधिकारनाप स्वाना राजनीतिक आन्दोलनया हे स्वरुपय् नेवाःतय् भाषिक आन्दोलनया विकास जुल । थ्व थौंया सन्दर्भय नेवाः आन्दोलनया परिभाषा दुने लाः । जातीय, भाषिक पहिचानया नापनापं थःगु जातीय अधिकार या निंति नेवाःतसें आन्दोलनया शुरुवात याःगु खः । ने.सं.१०९९ दँय् विद्यार्थीतसें न्ह्याकूगु आन्दोलनया लिच्वः कथं जनमत संग्रहया घोषणा जुयाः राजनीतिक वातावरण भतिचा छवासुइवं १०९९ दिल्लाय् नेपालभाषा मंकाः खलः स्वन । मंकाः खलः स्थापनां नेपालभाषा व नेवाः आन्दोलनयात छत्वाथः थकाय्गु ज्या जुल । नेपाल संवतयात राष्ट्रिय मान्यता बीमाःगु माग तया नेवाःतय् सांस्कृतिक पक्षयात ल्हवनाः नेपालभाषा मंकाः खलः नं आम नेवाःतय् ध्यान सालेगु न्हूगु ज्या यात । नेपालभाषा मंकाः खलकं नेपाल संवत्या न्हूदँ म्हपुजाखुन्हु भिन्तुना जुलुसकथं नेवाःतय्त सतकय् ब्वनाहल । उगु जुलुसं भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ धकाः भाषिक सन्देश नं बिल । फुक्क भाषायात समान अधिकार दय् हे माः धैगु नारा राजनैतिक अधिकारया सः थ्वय्काः अधिकारवादी आन्दोलन यानाः सरकारयात दबाव नं बिल ।
नें.सं.१११० दँया राजनैतिक हिउपालं संघ संस्था चाय्काः थःगु भाषिक व जातीय गतिविधि याय्त पंगः मन्त । राजनैतिक हिउपाः लिपा न्हूगु संविधान दय्केत गठन याःगु संविधान सुझाव आयोगं सुझाव मुंकेगु घोषणा याःगु इलय् प्रजातान्त्रिक न्हूगु संविधानय् धर्म निरपेक्ष राष्ट्र जुइमाः धैगु मूल माग व भाषा व जातीय अधिकार सुनिश्चित याय्गु खँय् नेवाः खलः पुचःतसें नं सुझाव बीगु क्रम शुरु यात । ने.सं.१११० दँया राजनैतिक हिउपाः धुंकाः थःगु जातीय पहिचान व अधिकार काय्त नेपालभाषा मंकाः खलःया सक्रियताय् नेवाः, मगः, तामाङ्ग, थारु, थकाली, गुरुङ्ग व किराँती जातिया प्रतिनिधित मुनाः नेपाल जनजाति महासंघ स्थापना यात । नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठनया आवश्यकता वाःचाःगुलिं नेपालभाषा मंकाः खलःया सक्रियताय् हे ने.सं.१११५ दँया यँलाय् जूगु न्हापांगु नेवाः राष्ट्रिय सम्मेलनं नेवाः देय् दबू स्वन । नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघय् लिपा नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः दे दबू नं हे प्रतिनिधित्व यात । ने.सं.११०० दँ धुंकाः नेवातय्के राष्ट्रिय दनावःगु भाषिक व जातीय चेतनां नेवाःतसें झी नेवाः खः धाय्फत गेल्नर, २००८÷ ११२८ः१८०) । थुकथं ने.सं. १११० दँ धुंकाः जक नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठन कथं नेवाः देय् दबूया विकास जुल । नेवाः आन्दोलनय् नेवाः देय् दबुया थापना न्हयःतक भाषा, साहित्य, संस्कृति व धर्म सम्बन्धी हे आन्दोलन अप्वः केन्द्रीत जुल । (राजवंशी, १११९ः४७) । नेवाः देय् दबू स्वनेधुंकाःनिसें नेवाःतय् भाषिक आन्दोलन समग्र जातीय अधिकारया खँय् पलाः छिइत लुखा चाल ।
आन्दोलनया अर्थ व परिभाषा
नेवाः जातिनाप स्वाना जूगु आन्दोलनया नं थःगु हे परिभाषा दु । नेपाली वृहत शब्दकोश (१११६ः११०)य् आन्दोलनया परिभाषा ‘जनमानसयात उतेजित याय्गु वा छुं आवेगपूर्ण व अशान्त परिस्थिति ब्वलंकेत याइगु ज्या, हलचल, उथलपुथल, होहल्ला’ धकाः च्वयातःगु दु । तर थ्व परिभाषां आन्दोलनया नकरात्मक पक्षयात जक कुलातल । बःचाधंगु नेवाः खँग्वः धुकुती जनमानसयात उत्तेजित याइगु, आवेशपूर्ण वा छुं ज्या खँया विरोधय् असन्तोष प्वंकेगु ज्या, हलचल धकाः आन्दोलनया परिभाषा न्हयथनातःगु दु ।(जोशी ११०७ः३१) । आन्दोलन नकारात्मक जक जुइमखु, आन्दोलन न्यायपूर्ण व सकारात्मक नं जुइ । आन्दोलन मनूतय्गु राजनीतिक सक्रियतायात ग्वाकेत उमिगु चेतना व मनोदसायात प्रभावित याइगु मौखिक, मुद्रित व दृष्यगत राजनीतिक क्रियाकलाप खः (वोल्कोभ, ११०५:१७) । आन्दोलन धैगु हिउपाः हय्त याइगु प्रतिवद्ध सशक्त ज्या खः । आन्दोलन राजनीतिक स्वभावया जुइ । आन्दोलन धैगु हिउपाःया नितिं तःजिक न्ह्याकीगु संघर्ष खः (शाक्य, क १११८:२)। साम्प्रदायिक आन्दोलन थःगु जक हित व मेपिनिगु अहित स्वइ तर जनजाति आन्दोलन मेपिनिगु अहित याइमखु (तामाङ, क १११८:३८)। नेपालय् जातीय आन्दोलन ब्वलंगु कारण नेपाःया सन्दर्भय् हिन्दू उच्चजातीय अहंकारवाद या कारण खः (अधिकारी, ११२१:६६) ।
कथंहं.........
No comments:
Post a Comment