अंक ७८ ने.सं. ११३३ पोहेलागा तृतिया बुधवाः २०६९ माघ १७ गते बुधवार Jan 30, 2013
नेपालभाषा आन्दोलन भाग २
सानुराजा शाक्य
(नेपालभाषा आन्दोलनया बारे सानुराजा शाक्यया ने.सं. ११३१ बछलागा पिदंगु सपूm ‘नेपालभाषा आन्दोलन’ सिइकेत झीसँ ब्वने हे माःगु तायेका व सफुतिं ल्हययाः कयागु खः –सम्पादक)
नेवाः आन्दोलन
नेवाः आन्दोलनया स्वरुप
राजनीतिक आन्दोलनय् सामाजिक आन्दोलन नं दुथ्याना च्वनी । सामाजिक आन्दोलनय् सामाजिक मुद्दायात ल्हवनी । राजनीतिक दलतसें याइगु आन्दोलन राजनीतिक मुद्दाय् केन्द्रीत जुइगु जूगुलिं थ्व राजनीतिक आन्दोलन जुइ । सामाजिक संघसंस्थातसें सामाजिक अधिकारया नितिं आन्दोलन याइ । थुकी दुने जातीय, भाषिक व सांस्कृतिक अधिकारत नं दुथ्यानाच्वनी । थ्व अधिकारत प्रत्यक्ष राजनीतिक अधिकारनाप हे स्वानाच्वनी । आदिवासी जनजातिया अधिकार व अल्पसंख्यक अधिकारया खँय् संयुक्त राष्ट्र संघया थी थी घोषणाय् स्पष्ट याःगु दु । आई.एल.ओ अभिसन्धी १६९ नं. आदिवासी जनजातिया सांस्कृतिक अधिकारयात सुरक्षित याःगु दु । थ्व अधिकारया नितिं संघर्ष याय्त राजनीतिक दृष्टिकोण माः । नेवाः आन्दोलन धैगु मुक्कं सामाजिक सुधारया नितिं जूगु आन्दोलन जक मखु । राजनीतिक माग दुने हे नेवाः आन्दोलन विकसित जूगु खः ।
नेवाः आन्दोलनयात यक्व कालतक नेपालभाषा आन्दोलनं प्रतिनिधित्व यानाच्वन । थ्व आन्दोलनया उत्थान संगठीत रुपं नेवाः सामाजिक संगठन शुरु याःगु खः । उकिं नेवाः सामाजिक संगठनं शुरुनिसें गुलि नं मागत न्हयब्वल व फुक्क राजनीतिक मागनाप हे अप्रत्यक्षरुपं स्वापू दु । प्रत्यक्ष राजनीतिक माग मतसें स्वरुपय् गैर राजनीतिक माग तर सारय् राजनीतिक माग ज्वनाः हे नेवाः आन्दोलन न्ह्यात । थुकथं सामाजिक आन्दोलन मार्फत राजनीतिक उद्देश्य ज्वनेमाःगु नेवाः आन्दोलन मचाय्क याःगु रणनीति खः । तर थ्व हे रणनीति नेवाः आन्दोलनया कमजोरी नं जुयाबिल । नेवाः आन्दोलनया राजनीतिक आजु पूवंकेगु खःसा नेवाःतय्गु थःगु सशक्त शक्ति माः धैगु नं चर्चा जुल । नेवाःतसें आः तक यानाच्वंगु आन्दोलन तसकं नरम व कुटनीतिपूर्ण दवाव जक खः । थ्व तसकं हे प्यासिभ मिलिटान्सी खः । मेगु नेवाःतसें यानावयाच्वंगु आन्दोलन कल्चरल मिलिटान्सी जक खः । नेवाः आन्दोलनं सरकारयात दवाव जक बीगु खः कि नेवाःतय् सत्ता दय्का नेवाः माग पूवंकेगु खः धैगु लँपु स्पष्ट मजू । गुलिं नं नेवाः संघसंस्थातसें आन्दोलनयात दवाव बीगु ज्याय् जक सिमित जुल । छाय्कि नेवाः संघसंस्थाया उद्देश्य हे नेपालभाषा, संस्कृतिया नितिं सरकारयात दवाव बीगुली सिमित जुल । ...झीसं दवाव समूहया रुपय् ज्या न्हयाका नेवाः अस्तित्व बचय् याय्या लागि न्हयाय्गु बाहेक मेगु लँपु मदु । नेवाःतसें स्वशासनया नितिं नेवाः सेनाया विकास याय्माःगु खँ तकया चर्चा जुल । नेवाः स्वशासन हय्त नेवाःतसें यानाच्वंगु आन्दोलनया लँपु हीकेमाः । नेवाःतसें यक्व सुधारवादी कुतः यात । नेपालभाषा मंकाः खलः छगू सुधारवादी प्रयोग खः । निम्ह प्यम्ह ख्वाःदुपिं बुद्धिजीविपिं कःघाना प्रधानमन्त्रीयाथाय् ज्ञापनपौ बिउ वनी । तर संगु बःछि नं उखे थुखे संके मफु । जातीय स्वशासन प्राप्तीया लागि सुधारवादी लँपु निराशाजनक जू । .... नेवाःतसें आन्दोलन याय्माल । आन्दोलन धैगु हिउपाः हय्त याइगु प्रतिवद्ध सशक्त ज्या खः । आन्दोलन राजनैतिक स्वभावया जुइ । आन्दोलन धैगु हिउपाःया नितिं तःजिक न्ह्याकीगुृ संघर्ष खः । नेवाः स्वशासन हय्गु लँपुइ सुधारवादी, आन्दोलनकारी व क्रान्तिकारीत छप्पं जुइमाः, समन्वयात्मक ढंगं पलाः न्ह्याकेमाः ।
नेवाः भाषिक व सांस्कृतिक संगठनत फुक्क सामाजिक संगठन दुने हे लाः । च्वसापासानिसें नेपालभाषा मंकाः खलः नेवाः देय् दबू व नेवाः देय् गुथि थ्व फुक्क संस्था सामाजिक संगठन जक खः थुपिं राजनीतिक संगठन मखु । तर थुमिसं ल्ह्वनीगु मुद्दा धाःसा राजनीतिक मागनाप हे स्वाना च्वनी । उकिं नेपालभाषा आन्दोलन वा नेवाः आन्दोलन ल्ह्वनीगु मागयात पूवंकेत थः हे राजनीतिक निर्णयया तहलय् थ्यनेमाः धैगु बिचाःया विकास मजू । थःपिनिगु माग सरकार वा राजनीतिक दलतसें सुनुवाइ याय्मा धैगु बिचाः नेवाः आन्दोलनया खः । उकिं हे नेवाः आन्दोलनय् जूगु संघर्षय् थःपिनिगु माग, ज्ञापनपत्र वा स्मृतिपत्र ज्वनाः गुबले जुजुयाथाय्, गुबलें प्रधानमन्त्रीयाथाय् बिउ वनेगुली सिमित जुल ।
थुकिं नं क्यंकि नेवाः आन्दोलन राजनीतिक क्षेत्रय् दवाव बीगु ज्याय् हे अप्वः सिमित जुल । जातीय आन्दोलनया छगू पक्ष दवाव सिर्जना याय्गु नं खः । लिपांगु पटकय् वया जक नेवाः आन्दोलनं भाषिक पहिचान जक मखु जातीय पहिचानया आन्दोलनयात विकास याय्गु क्रमय् दु । उकिं जातीय आन्दोलनया बारे ब्रासया कथं जनजाति भावनात्मक आत्मसचेतनता नं नालाच्वंगु दइ गुकिं छगू स्तर ९क्तबतगक० या माग या दावी याइ, मेपिं स्वयां क्वय् मलाः बा म्होति नं बराबरी खः धैगु माग याइ । थःगु स्तर सुधारया नितिं उमिसं आर्थिक कल्याण, नागरिक अधिकार, शैक्षिक अधिकार आदिया नितिं राजनीतिक ख्यलय् दवाव समूहया रुपय् सः ल्ह्वनी थ्व स्वयां नं न्ह्यःने वना उमिसं स्वायत्तता वा पृथक राज्यया नं माग याय्फु । व्यापक अर्थय् धाय्गु खःसा आन्दोलन धैगु अन्यायया विरोधय् सः तय्गु खः । थज्याःगु सः बुलन्द याय्त मनूत संगठीत जुइ अर्थात् खलः पुचलय् आवद्ध जुइ ।
नेवाः भाय्यात नेपालभाषा धाय्माःगु, विद्यालय व उच्च शिक्षाय् नेपालभाषा ब्वने दय्माःगु, सरकारी संचार माध्यमय् नेपालभाषाया नं कार्यक्रम वय्माःगु सरकारी सूचंत नेपालभाषां नं बी माःगु व नेपाल संवतयात सरकारी मान्यता बीमाःगु माग तया जूगु गतिविधी हे नेवाः आन्दोलनकथं म्हसील । लिपांगु कालय् जनजाति आन्दोलन धकाः आर्थिक, राजनैतिक, सामाजिक, शैक्षिक आदि ख्यलय् समान अवसर दय्माः, मदइगु अवस्थाय् आरक्षण, स्वशासन, सङ्घीय राज्य व आत्मनिर्णय अधिकार काय्गु लक्ष्य ज्वनाः नेपाःया नितिं जातीय आन्दोलनया विकास जुल । नेवाः आन्दोलन नं लिपांगु कालय् थ्व परिभाषाकथं नेवाः स्वशासन, स्वायत्तता व आत्मनिर्णयया माग ज्वनाः न्ह्यानाच्वंगु दु ।
भाषिक अधिकारया खँ
आन्दोलन अधिकारनाप स्वानाच्वनी । नेवाः आन्दोलन नं अधिकार काय्गु नितिं हे जूगु खः । बाकुपौया मान्यतायात कयाः जूगु १००८ दँय् जूगु आन्दोलन नं नेवाःतसें भाषिक अधिकारया नितिं हे आन्दोलन याःगु खः ।
कथंहं.........
No comments:
Post a Comment