किपूया गथु प्याखँ (बाघभैरव नाच) या बारे

 किपूया गथु प्याखँ (बाघभैरव नाच) या बारे 

“किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदाः” सपूmति गलत खँत 

नजरराम महर्जन

जि इतिहासकार, संस्कृतिविद, समिक्षक सुं नं मखु । छम्ह साहित्यकार अले छम्ह पत्रकार जक खः । पत्रकारं थःम्हं छु खन वहे धाई, थःम्हं छु स्यू वहे कनी । सुं तंचायेमाः या लय्ताय्मा वयात मतलब दइमखु । “किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदा” सपूmया बारे जिं खना थें जिं ब्वनागु खँत, जित चित्त बुझे मजूगु खँत थन न्ह्यब्वयेगु कुतः याना च्वना । थुगु ल्याखय् किपूया गथु प्याखंया बारे च्वयातःगु गलत खँत थन न्ह्यब्वये त्यना ।

  ३.किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदा सफुतिइ किपू व किपू भेगया महत्वपूर्ण सांस्कृतिक सम्पदा किपूया “गथु प्याखँ” (बाघभैरव नृत्य) या बारे उगु सफुती आपालं गलतकथं वर्णन यानातःगु दु । गुकिं किपूया गथु प्याखँंया सांस्कृतिक परम्परा, विधिइ भ्रम ब्वलंका बीगु खनेदु । उकिं थुकी सुधार यायेमाःगु दु । यदि सुधार मयात धाःसा लिखित रुपय् वःगु सपूmया आधारय् गलत परम्परा जुया वनेफु 

१.थ्व सपूmया १७०–१७१ पेजय् “लाय्कुली गुथि (गथु प्याखं)(छेँ दु ।” धइगु न्ह्यथना तल ।  थ्व थाय् लाय्कुली मखु थांबहालय् खः । पत्रकार श्रीकृष्ण महर्जनं च्वयादीगु “किपूया गथु प्याखं” नांगु सफुति च्वयातःगु दु । गथु प्याखं ख्वाःपा पुया हुइगु दक्ले न्हापांगु दिं मोहनीया चालं खुन्हु खः । उखुन्हु किपूया पीगनंनिसें किपू, पांगा व नगां चाःहिइकाः सतःक्वय् च्वंगु गुथि छेँय् दुहां वना क्वचायेकीगु खः । 

२.थुगु सपूmया १७१ पेजय् थायथासं साधना यानाः द्योत हइ, गथे वैष्णवीयात नैकापं, भैरवयात बाघभैरव थासं, ब्रम्हायणीयात नखुं, इन्द्रायणीयात इन्द्रायणी थासं, चामुण्डा (काली)यात बल्खु तेखुसिपाखे, कौमारीया साधना बालकुमारी पाखें, गणेश छम्पिं आह्वान यानाः हयेगु याइ । इन्द्रायणीयात इन्द्रायणी थासं धयातल, व इन्द्रायणी थासं धाःगु गन ? किपूया द्यरखां खःसा द्यरखाः धायेमाल । 

चामुण्डा (काली)यात बल्खु तेखुसिपाखें साधना याना हइ धयातल । थ्व सरासर गलत खः । बल्खु व बःखुया थाय् गन गन दु धइगु हे मस्यूम्ह मनूनं किपूया सांस्कृतिक व सम्पदाया बारे गुलि पाय्छि च्वइ ? अथेहे कौमारीया साधना बालकुमारी पाखें धयातल । गनया बालकुमारी ? बालकुमारी धइगु पाँगाय नं दु, नगामय् नं दु । थ्व साधना नगामय् च्वंगु  बालकुमारीं साला हइगु खः । थुली च्वयाब्यूसा गुलि स्पष्ट जुइगु ।

३.“थ्व गथु प्याखनय्...थ्व पुचलय् गणेश नापं यानाः भिंmछम्ह दइ ।” १७१) धइगु न्ह्यथनातल । झिंछम्ह जक जुयाः थ्व प्याखँयात गंमखाःगु प्याखँ नं धाइ । अथेखःसां भिंmछम्हजक मखु स्वेत भैरव नं प्याखं हुलीगु दु । कथिइ तियामहाद्यः धकाः थप ख्वाःपा नं दु ।

४.“थ्व प्याखं हुलेगु ज्या किपूया इन्द्रायणीया उत्तरपाखेया ख्यलय् जुइ ।” १७१)  धइगु न्ह्यथनातल । प्याखं अनजक मखु किपूया तःगु थासय् हुलीगु दु । उगु ख्यलय् प्याखं हुलीगु सम्बन्धय् स्पष्ट याये मफुगु खनेदु ।

५.थ्व सपूmति दकले अप्वः पचय् यायेमफय्क गथु प्याखँया बारे भ्रामक खँ पिथनां तःगु दु । गथे कि “प्याखंया खँय् स्वकःतक इपिं देवीपिनिगु मृत्यु जुइ अले गणेशं थिइबलय् जक दनावइ” १७१ पेज)  वास्तवय् भलभल अष्टमी खुन्हु नगामय् द्यःपिन्त सीजा नका हइगु खः । अथे सीजा नया वये धुंकाः नगामं पिहां वयेवं हे दकले न्हापां विष्णु सिइ । बाहिगांया ध्वाखाय् थ्यनेवं हे इन्द्रायणी सिइ । अनंलि छसिंकथं मजाः देगः लागाय् तकया दुने बाराही, काली, सिम्बा, धुम्ब व इन्द्रायणी  सिइ । गुलिपुखुलिइ थ्यनेवं ब्रम्हायणी सिइ । बाकुननीया कुमारी द्यःयाथाय् थ्यनेवं हे कुमारी सिइ । 

अनंलिपा बाघभैरवया मन्दलय् प्याखँ ल्हुल्हुं हे भैरव सिइ । सीजा मनःम्ह गणेद्यःवं लक्ष्मी गालय्या लः द्यःपिन्त त्वंकेगु याइ । अले द्यःपिं म्वानाः वइ । अले प्याखँ ल्हुया लायकू पुले धुनेवं हे हाकनं दबूचानिसें द्यःपिं धमाधम सिना वनी । (महर्जन किपूया गथु प्याखँ पेज ५२) थथे निकः जक सीगु यात स्वकः धकाः च्वयातःगु दु । थ्व सरासर गलत खः । सीपिं द्यःपिन्त गणेशं थिया मखु, लक्ष्मी गाःया लँ त्वंकाः म्वाकीगु खः ।  

५.“खास यानाः थ्व देश(परिक्रमा किपू दुनेया महत्वपूर्ण त्वाःत्वालय् जुइ ।” १७१) धइगु थ्व सफुतिइ न्ह्यथना तल, किपू दुनेया महत्वपूर्ण त्वाःत्वालय्जक मखु पांगा, नगांया त्वाःत्वालय् नं जुइ । 

येँ, ख्वपय् तक नं क्यनेमाःगु खः । भतिचा विस्तृत यायेमाःगु मयाःगु खनेदु ।

६. थ्व सपूmतिइ “बाघभैरव आजुद्योया नासःद्योया न्ह्योने प्याखं हुली अले थन ‘सीजा’...गणेश त्वता मेपिं सकलदेवीपिंत भतीभती बिइ । थन लिपा द्योत छम्ह छम्ह यायां सिइगु ज्या सुरु जुयावइ । ...दक्कसिबे लिपा गणेश सिइ ।” (पेज १७२) धइगु न्ह्यथना तल, आजुद्योया नासःद्योया न्ह्योने मखु नगामय् बालकुमारी द्यःछेँ न्हयःने ‘सीजा’ नकीगु खः । अन गणेश त्वता मेपिं सकलदेवीपिंत भतीभती बिइगु खः । गणेश सिइगु मदु ।

७.“गुरुं तुयूगु कापतं त्वःपुयाः मुकुटयात दिपय् तक यंकाबिइ ।” (पेज १७२) धइगु न्ह्यथना तल, गुरुं मखु मुकुट अर्थात् ख्वाःपा पुयाः प्याखं हुलीपिं सम्बन्धित हुलामिं हे ज्वनावंनीगु खः ।

“प्याखं हुलीबलय् तुयूगु जामा सिना प्याखं हुलेमाः ।” (पेज १७२) धइगु न्ह्यथना तल, थुगु धापूकथं तुयूगु जामाजक सिना प्याखं हुली धइगु खने दत । तुयूगु जामा बलः ह्वःखनी खुन्हु व दक्कले न्हापां द्वंख्यलय् हुलीबलय्जक खः । लिपा गुठी संस्थानपाखे वइगु ध्यबां व स्थानीय थीथी गुथि व छेँजःतय्पाखें द्यःपिनिगु शास्त्रीय गुणकथंया रंगया बिइगु वसः पुनाः हुलीगु खः ।

—“...छुं दँ न्ह्यो मेमेगु थासय् नं....लिपा प्याखं पुचः किपुली लिहाँ वइ ।” १७१(१७२) धइगु निथाय् लानाच्वंगु खनेदु । 

थौंयात थ्व किपूया गथु प्याखं बारे न्ह्यब्वया च्वना । ब्वनावं यंकेबलय् छु छु द्वंगु दई च्वयातुं वनेगु जुइ ।

श्रीकृष्ण महर्जनया किपूया गथु प्याखं नांगु सपूmतिइ याये मजिउगु खँ धकाः च्वयातःगु छतवाःचा थन न्ह्यब्वय्त्यना ।

गथु प्याखं स्यनेगु इलंनिसें प्याखं क्वचायेका ख्वाःपाः च्याकेगु नाप नापं नासः द्यः व मोहनी सिन्हः लित तयेगु ज्या गबले तक जुइमखु अबले तक प्याखं ल्हुइपिं व गुरुपिं तसकं नियमय् च्वनेमाःगु चलन दु ।

१.कला नाप द्यने मजिउ ।

२.द्यःपिं व गुरुपिनिगु दथुइए बाहेक मेपिं लिसे चिपनिप याये मजिउ

३.नासः द्यः बाहेक मेमेपिं द्यःपिं पुजा याना सिन्हः तिइ मजिउ ।

४.छ्यंगूया लाकां न्ह्याये मजिउ ।

५.थःलाःपिं मन्त धाःसा दुःखं च्वने मजिउ ।

६.मजिउ जुयाच्वंपिं मिसापिन्सं थिइके मजिउ

७.मेपिन्सं हाचां गायेके मजिउ ।

८.छाः, लाभा नये मजिउ अथे हे प्याखं लँय् हइगु झ्वलय् स्थानीय मनूतय्सं पतसि झ्यालय् खाया तये मजिउ । अथे पतसि खाया तल धाःसा द्यःपिं न्ह्यः वनीमखु । उगु हे कथं झ्वःलकं प्याखं ल्हुया वयाच्वंपिं द्यःपिन्त लँ त्वाःथले मजिउ धाइ ।

थुलिमछि द्वंगु दुगु सपूmयात भायहिला गथे खः अथे हे पिकायगु धइगु पाय्छिगु खँ  मखु । थुुकि थ्व खँत समावेश याये हे माः । सुभाय