किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदाः सपूmति द्वनाच्वंगु छुं खँ

 किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदाः सपूmति द्वनाच्वंगु छुं खँ -—१

—नजरराम महर्जन

जि इतिहासकार, संस्कृतिविद, समिक्षक सुं नं मखु । छम्ह साहित्यकार अले छम्ह पत्रकार जक खः । 

पत्रकारं थःम्हं छु खन वहे धाई, थःम्हं छु स्यू वहे कनी । सुं तंचायेमाः या लय्ताय्मा वयात मतलब दइमखु । “किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदा” सपूmया  बारे जिं खना थें जिं ब्वनागु खँत, जित चित्त बुझे मजूगु खँत थन न्ह्यब्वयेगु कुतः याना च्वना । थुगु ल्याखय् जम्मा निता जक खँ तय् मेगु खँ सपूm ब्वनेधुंका लिपा हानं तयावने ।

  किपू नगरपालिकाया ग्वाहालिं नेपालभाषा एकेडेमी, किपूया लुखां “किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदा” सपूm च्वमिपिं प्रा.डा.टेकबहादुर श्रेष्ठ, प्रा.डा. डिल्लीराज शर्मा खय्भासं च्वयादीगु खः । 

झी मांभाय् ह्यःमि मेयर भाजु रमेश महर्जनं नेवाःतय्गु बाहुल्यता दुगु किपुली न्हापां नेपालभाषां निं प्रकाशन यायेगु तातुना नेपालभाषा एकेडेमीयात जिम्मा बिउगु खः । अले उगु खय्भासं च्वयातःगु सपूmया भाय् हिलेगु ज्या नेपालभाषाया उपन्यास विधाय् पि.एच.डी.यानांदीम्ह नेपालभाषा एकेडेमीया प्राज्ञ प्रा.डा.चन्द्रमान बज्राचार्ययात लःल्हाःगु खः । 

उगु सपूm स्वयेगु समितिया छम्ह दुजः नेपालभाषा एकेडेमीया प्राज्ञया नातां जि नं छम्ह खः । सपूmया सफ्ट कपि, हार्ड कपि नितां डा.चन्द्रमान बज्राचार्ययाके दु । वय्कलं हे तस्सकं मेहेनत यानां थ्व सपूmयात नेपालभाषां भाय् हिइका दिल । उगु इलय् जिं बिचाः यानागु खः कि प्रा.डा. चन्द्रमान बज्राचार्य किपूयाम्ह हे जूगुलिं किपूया बारे छुं मिलय् मजुइक च्वयातःसा वय्कलं भिंका दी धइगु मतिं यानागु खः । सपूm पिदनेत समितिया पाखें उजं बियागु नं खः । सपूm नमूना प्रिन्टर्स किपुली छापय् जुल । धुमधाम कथं विमोचन नं जुल ।

उगु सपूm किपूया गुलि विद्वत वर्ग या धाये गुलि पाठकपिंसं ब्वने धुंकूगु खः धैगु छुं हे दसि खनेमदु । छाय्धाःसा थुकिया बारे गनं छुं हे चर्चा परिचर्चा जूगु खनेमदु । 

सपूm पिदने धुंकाः जिं बांलाक ब्वना स्वयाः । व सपूmतिइ जिं पचय् याये मफुगु छता निता खँ ब्वनेदत । थुकिया बारे जिं मेयर रमेश महर्जनयात धया, “मेयर साहेव, थ्व सपूm पिकाय् न्ह्यः जिं बांलाक ब्वनेमखन । 

आः ब्वना स्वयाबलय् यक्व हे पचय् मजूगु खँ दु । यदि थ्व सपूmतिइ दुगु गल्ती सचय् मयायेगु खःसा किपूया इतिहास हे स्यनी, विरुप जुइ । थुकी यक्व हे मिलय् मजूगु खँत दु ।”

“ज्यू, छु छु दु लिखित रूपं बिया दिसँ ।” धयादिल ।

थ्व यक्व न्ह्योयागु खँ खः । बछलागा आमै बसुवाः (२०७८ जेठ २७ विहिवार) खुन्हु नगर सन्देश फेसबुक पेजय छगू सूचं वल, “ऐतिहासिक, सांस्कृति एवं पर्यटकीय नगर यस कीर्तिपुरको वारेमा विस्तृत विवरण सहितको किताब केही वर्ष अघि यस नगरपालिकाको सहयोग तथा समन्वयमा नेपालभाषा एकेडेमी, कीर्तिपुरले प्रकाशित गरेको सहर्ष जानकारी गराउँदछौं ।”

“किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक सम्पदा” (कीर्तिपुर नगरपालिकाको ऐतिहासिक र सांस्कृतिक सम्पदा) नामक यस किताव प्रा.डा. टेकबहादुर श्रेष्ठ र प्रा.डा. डिल्लीराज शर्माले संयुक्त रुपमा लेख्नु भएको हो भने यसको नेपालभाषामा अनुवाद प्रा.डा. चन्द्रमान बज्राचार्यले गरी प्रकाशन गरिएको थियो । अतः उक्त कितावलाई नेपाली भाषामा नयाँ संस्करण प्रकाशनको लागि यस नगरपालिकाले तयारी गरिरहेकोले सो किताबको नयाँ संस्करणका लागि आवश्यक सुझावहरु कीर्तिपुर नगरपालिकामा आइपुग्ने गरी लिखित रुपमा पठाइ सहयोग गरिदिनु हुन सम्बन्धित सैमा जानकारीका लागि हार्दिक अनुरोध गर्दछ ।”

थ्व सुचं ब्वनेवं न्हापा भति भति जक ब्वनां सपूmति चिं तयाःतयागु आखःझ्वः ब्वनां थन च्वयेगु कुतः यानाः । जिं च्वयागु नं गुलितक पाय्छि खः मखु, छिकपिंसं जिगु थ्व च्वसू व सपूm ब्वना समिक्षा यानादिसँ । 

“किपू नगरपालिकाया ऐतिहासिक व सांस्कृति सम्पदा” धाःगु  सपूm उपसंहार नापं यानां च्याद्याय् (८ भाग) ब्वथलातःगु दु । थ्व सपूm डिमाइज साईजया २१२ पौ दु ।

थुगु सपूmया निद्याय् पेज ६० निसें ६२ तक पृथ्वी नारायण शाहनं किपू त्याकेधुंकाः थन याःगु सुधारया ज्या बारे न्ह्यथना तःगु दु । थुकी झी किपूया पुर्खापिनिगु गौरवशाली इतिहास सिकं पृथ्वीनारायण शाहया गुणगान यानातःगु खनेदु ।

गथेकि “...पृथ्वीनारायण शाहं किपू त्याकेधुंकाः थःपिंलिसे वःपिं भारदार व सैनिकतय्त जग्गाया ब्यवस्था यानाः थ्व क्षेत्रया विकास अभियानया नापं धार्मिक, सामाजिक व आर्थिक क्षेत्रय नं न्ह्यथनेबहःगु ज्या याःगु खनेदु ।” धइगु न्ह्यथनातःगु दु ।

थ्व खँ पाय्छि मजू । छाय्धाःसा पृथ्वीनारायण शाहनं किपू कब्जा याये न्ह्यः झी (किपू)या पूर्वज पूर्खातय्सं द्यः

–देगः, बाहाः–बहि, तुं, पुखू, बुंगाः, ल्वंहिति, लं, फल्चा दयेकाः वंगु, धार्मिक–सांस्कृतिक पर्व–परम्पराया लागि गुथि ब्यवस्था यानाः धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक व आर्थिक विकासया न्ह्यथने बहःगु ज्या यानावंगु खनेदु । उकीया दसी किपूया थीथी अभिलेख व धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक परम्परापाखें स्पष्ट खनेदु । उगु सपूmतिइ– किपुली धार्मिक, सामाजिक व आर्थिक क्षेत्रय् न्ह्यथनेबहःगु छु छु ज्या जुल स्पष्ट न्ह्यब्वयातःगु खनेमदु । अजाःगु अभिब्यक्तिं, अजाःगु गलत ऐतिहासिक विवरणं झी पूर्खाया योगदानया अबमूल्यन जूगु खनेदुु । 

किपूला पृथ्वी नारायण शाहनं कब्जा यायेधुंकाः यक्व स्यंकावन धइगु खँ जकं न्यनेदु । लाय्कू दरबारया चिंमदय्क थुनां सिलापत्र दक्व ध्वस्त यानाबिल धइगु खँ न्यनेदु । अले छु आधारं पृथ्वी नारायण शाह नं यक्व सुधार यात धायेगु ? यदि थुकियात सुधार मयाःसे नेपालभाषाय् गथे खः अथे हे खय्भासं छापय् यात धाःसा झी आजु पुर्खापिनिगु योगदान मदयावनी, किपूया गौरवशाली इतिहास न्हनां वनी ।

२. निगूगु ब्वः न्हापा जिपिं मचाबलय् श्रीपञ्चमी खुन्हु बःखुइ ससुमां द्यः दर्शन यानां वयाः किपूया नगःच्वय् ससुमांजुया पाली भ्वःपूवनेगु धकाः वनेगु । नगःच्वय् च्वंगु ससुमांजुया पालीभ्वःपुइ धुनेवं स्वयम्भुइ वनेम्वाः धाइगु । 

 थःपिंसं थुजःगु कथं मचांनिसें ससुमांजुया पाली धकाः भ्वपुया वयागुयात  थ्व सपूmतिइ स्वद्याय् (९१ पेजय्) 

‘गोरखनाथ देगः’ शिर्षकय् गोरखनाथया पादुका धकाः  गोरखनाथ (भगवति) थापना यानातःगु ल्वहंपौपाखें गलतकथं न्ह्यथने हःगु दु । 

थ्व सम्बन्धी जिं संस्कृतिविद “म्हिगःनिसें थौं ः किपूया छुं पक्ष” व नेवाः लहनाः किपूया लजना” सपूmया च्वमि भाजु प्रयाग मान प्रधान नाप सहलह यानां । वय्कलं नं थ्व गलत हे खः थुकियात भिंकेमाःगु खँय् बः बियादिल । उकिं जिं थ्व समिक्षा च्वयाच्वना । जिगु समिक्षाया सत्य तथ्य छिकपिनिसं थ्व सपूm ब्वनां स्थलगत निरिक्षण यानां दिसँ ।

थ्व सफुतिइ गथु प्याखं  (बाघभैरव नृत्य) किपू भेगया महत्वपूर्ण सांस्कृतिक सम्पदा खः । थ्व गथु प्याखँया बारेया नं उगु सफुतिइ यक्व गलत खँत च्वयातःगु दु । थुकिया बारे “गथु प्याखँ” सपूmया च्वमि श्रीकृष्ण महर्जनलिसे सहलह यानां मेगु ल्याखय् पितहयेगु जुइ । कथंहं..