आत्मनिर्णयया अधिकारया नितिं हिउपाःया सम्वाहक आदिवासी युवा

 आत्मनिर्णयया अधिकारया नितिं हिउपाःया सम्वाहक आदिवासी युवा

श्रीकृष्ण महर्जन नेवाः

दँय्दसं विश्व आदिवासी दिवस हनेगु झ्वलय् संयुक्त राष्ट्र संघं छगू कथंया नारा बीगु यानाच्वंगु दु । अले दच्छियंकं व हे नाराया लिधंसाय् आदिवासी जनजातितसें थःपिनिगु गतिविधि केन्द्रीत याय्गु यानावःगु दु । वइगु साउन २४ गते ३१ क्वःगु विश्व आदिवासी दिवस हनेगु तयारी यानाच्वंगु दु । दँय्दसं अगष्ट ९ यात विश्व आदिवासी दिवस कथं हनावःगु दु । थुगु दिंयात विश्वया आदिवासीतसें छगू तःधंगु अन्तर्राष्ट्रिय पर्व कथं हनावःगु खनेदु ।

छाय् हनी विश्व आदिवासी दिवसः

विश्वया ९०गू देशय् दुपिं आदिवासीतय्गु कूल जनसंख्या ३७ करोड अर्थात ५ प्रतिशतया अनुमान दु । तर दकले अप्वः गरिव जनसंख्याय् आदिवासीतय्गु हिस्सा १५ प्रतिशत दु । हलिमय् ल्हाइगु कुल ७ हजार भाषामध्य् आदिवासीतय्गु भाषा जक यक्व दु । उमिगु ५ हजार भाषा थीथी सभ्यतां प्रतिविम्वित यानाच्वंगु दु धाइ । आदिवासीतसें अभ्यास यानावःगु विशिष्ट संस्कृति छगू पुस्तां मेगु पुस्तायात हस्तान्तरण यानावःगु दुइ । उमिगु संस्कृतिं मनू व वातावारणयात स्वाय्गु नितिं तःधंगु भूमिका म्हिताच्वंगु दुइ । ब्यागलं ब्यागलं कथंया आदिवासीतय्गु दथुइ तःताजि संस्कृति खनेदु । आदिवासीतय्सं ता ई न्ह्यःनिसें पहिचान, जीवनशैली व उमिगु बसोबास यानावःगु परम्परागत भूमि, भूगोल व प्राकृतिक स्रोतयात कया यानावःगु दावीयात मेमेपिन्सं नं नालाकयाबीमाः धकाः चाहना यानावःगु दु । तर इतिहास स्वल धाःसा आदिवासीतय्गु अधिकारयात न्हियान्हिथं हनन यानावःगु खनेदु । थौं आदिवासीत सम्भवतः विश्वया दकले सुविधाविहिन व जोखिमपुर्ण समुदायया रुपय् दु । आः वयाः विश्व समुदायं उमिगु अधिकार, विशिष्ट संस्कृति व जीवनशैलीयात संरक्षण याय्त विशेष पलाः ल्ह्वनेमाःगु महसूस यानाहःगु दु । आदिवासीया आवश्यकताबारे जनचेना अप्वय्केत अगष्ट ९ यात दँय्दसं विश्व आदिवासी दिवस हनावःगु खः । थ्व दिवस सन् १९८२स जेनेभाय् च्वंगु संयुक्त राष्ट्रसंघया आदिवासी कार्यकारी पुचःया मुँज्यां निर्णय याःगु खः ।

अन्तर्राष्ट्रिय दिवस छाय्ः

अन्तर्राष्ट्रिय दिवस सर्वसाधारणयात तकं आमच्यूताःया मुद्दाय् शिक्षित याय्गु हलिंन्यंकं समस्या सम्वोधन याय्त राजनीतिक इच्छाशक्ति ब्वलंकेगु नितिं खः । नापं स्रोत परिचालन याय्त, मानव जगतं हासिल याःगु उपलब्धियात थप सबल याय्त व अवसरयात न्ह्यःने यंकेत दिवस हनेगु यानावःगु खः । अन्तर्राष्ट्रिय दिवस संयुक्त राष्ट्रसंघया स्थापना न्ह्यः नं हनेगु याः । तर, संयुक्त राष्ट्र संघं सम्वन्ँिधत विषयस शक्तिशाली वकालत याय्त अन्तर्राष्ट्रिय दिवसयात ज्याभःया रुपय् नालावःगु दु । आदिवासीतय्गु हकय् आदिवासी अधिकार स्थापित याय्त, इमिगु ज्ञान शिपयात न्ह्यःने यंकेत, आदिवासीतसें हलिंया नितिं यानावःगु योगदानयात चर्चा याय्गु नितिं खः धकाः धाय्फइ । 

आदिवासी आन्दोलनया मूल मुद्दाः

विकास व सतक विस्तारया नामय् सरकारं आदिवासी जनजातिया जल, जमिन, जंगल व खनिज पदार्थ प्राकृतिक स्रोतत ध्वस्त याय्गु व वातावरणय् ¥हास हय्गु, अनाधिकृत कथं जनजातिया सांस्कृतिक व ऐतिहासिक सम्पदानापं सभ्यतायात ध्वस्त याय्गु, जनजातिया पुख्र्यौली भूमियात कब्जा याय्गु उमित विस्थापित याय्गु ज्या यानावःगु दु । आदिवासी जनताया विरोधया दथुइ नं फाष्ट ट्र्याक निर्माण याय्गु, विद्युतिय लाइन प्रसारण, सुख्खा बन्दरगाह निर्माण, नापं स्मार्ट सिटी विकासया नामय् ख्वनाया नेवाः समुदाययात विस्थापित याय्गु ज्या यानाच्वंगु आदिवासीतय्गु नितिं तःधंगु हाथ्या खः । संसदं पास याःगु एमसीसी परियोजना सम्झौतां प्रभावित जुइगु समुदाय धइगु नेपालय् आदिवासी जनजाति हे खः । उकिया विरुद्ध येँ जिल्लाय् दुने लाःगु शंखरापुर नगपालिकाया तामाङत ताः ई न्ह्यःनिसें आन्दोलनय् कुहां वयाच्वंगु दु । अन निसः परिवार न्हियान्हिथं आन्दोलनय् वयाच्वंगु दु । आःया इलय् आदिवासीतलिसे सरोकार दुगु आदिवासी जनजाति आयोग, भाषा आयोग, समावेशी आयोग, आदिवासी जनजाति उत्थान प्रतिष्ठान, गुम्बा विकास समिति लगायत दु । थुज्वःगु निकायं सत्ता पक्षया नितिं ज्या याइ, आदिवासीतय्गु नितिं खास हे ज्या मयाः धकाः धाय्गु यानाचवंगु दु । उकिं आदिवासीतय्गु मुद्दायात कयाः थज्वःगु निकायं नं ध्यान बीमाःगु आवश्यकता दु । 

थुगुसीया नाराः 

दँय्दसं विश्वया ध्यान सालेगु नितिं आदिवासी दिवस हनेगु झ्वलय् संयुक्त राष्ट्रसंघं छगू छगू नारा बीगु यानाच्वंगु दु । उगु नारा विश्वन्यंकं थ्वय्केगु अले उकियात कयाः हे थीथी ज्याझ्वः याय्गु यानाच्वंगु दु । थुगुसी संयुक्त राष्ट्रसंघं ब्यूगु नारा धइगु ‘आत्मनिर्णयया अधिकारया नितिं ह्यूपाःया सम्वाहक आदिवासी युवा’ तयार याःगु दु । थ्व हे नारा कथं हलिंन्यंकं थीथी ज्याझ्वः याना हनेगु तयारी यानाच्वंगु दु । संयुक्त राष्ट्रसंघं थुगु नारा ब्यूगुया ल्यूने आदिवासी अधिकार सम्वन्धि संयुक्त राष्ट्रसंघीय घोषणा पौ लगायत अन्तर्राष्ट्रिय सन्धि सम्झौतां आदिवासीतय्गु नितिं आत्मनिर्णयया अधिकार मौलिक हकया रुपय् बियातःगु आधारय् धाय्छिं । हलिंन्यंकं जलवायु परिवर्तनया लिच्वः, वातावरण प्रभाव नापं आदिवासीतय्गु भूमि, भूभाग व भूक्षेत्र दुुनेया खनिज व प्राकृतिक स्रोत साधनयात दोहन यानाच्वंगुलिं आदिवासतय्गु भविष्यय् तःधंगु लिच्वः लाइगु संभावना दु । न्यायलय् पहुँच मदुगु, परम्परागत आध्यात्मिक आस्थाय् न्ह्याःवनाच्वंगु, भाषा संस्कृति न्हंकाछ्वय्गु लगायत विभेदकारी शिकार जुयाच्वंगु धइगु राष्ट्रसंघया स्थानीय मञ्चया च्यूताः खः । संयुक्त राष्ट्रसंघं विश्वन्यंकया फुक्कसिगु नितिं जारी याःगु आदिवासी जनजाति सम्वन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघीय घोषणा पत्र युएनड्रिपय् स्पष्ट रुपं आदिवासीतय्गु हकय् आत्मनिर्णयया अधिकार दइ धकाः च्वयातःगु दु । उगु घोषणा पौया धारा ३स आदिवासी जनजातियात आत्मनिर्णयया अधिकार दु, व अधिकारया कारणं उमिसं थःगु राजनीतिक स्थितिबारे स्वतन्त्रकथं निर्णय याय्फइ व थःगु आर्थिक, समाजिक व सांस्कृतिक विकासया मालेज्या याइ धकाः च्वयातःगु दु । अथे हे धारा ४स आदिवासी जननजातियात उमिसं आत्मनिर्णयसम्वन्धी अधिकार उपभोग याइगु अवस्थाय् थःपिनिगु आन्तरिक नापं स्थानीय मामिलानाप स्वापू दुगु खँय् व थःगु स्वायत्त लागाय् लगानी याय्गु उपाय व माध्यमं स्वायत्त जुइगु वा स्वशासनया अधिकार दइ । २००७य्् पास याःगु थुगु घोषणा पतिइ आदिवासीतय्सं थःगु लागाय् सामुहिक भूमिया सवालय् थःपिन्सं हे निर्णय याय्गु अधिकार दइ धाःगु खः । आन्तरिक रुपं धाय्गु खःसा थःपिनिगु सामाजिक सांस्कृतिक राजनीतिक धार्मिक नापं मेमेगु ख्यलय् नं थःपिन्सं हे निर्णय याय्गु अधिकार दइगु खः । पिनेया पक्षं सरकार जुइफु बाय् मेगु छुं नं पक्षं थःपिनिगु भूमिइ वयाः ज्या याय्माल धाःसा पूर्व जानकारी मन्जुरी मकाःसे याय् मदइगु खः । थ्व निगू कथंया आत्मनिर्णयया अधिकार आदिवासी जनजातिया हकय् स्वानाच्वंगु खनेदु । संयुक्त राष्ट्रसंघं आत्मनिर्णयया अधिकारया नितिं ह्यूपाःया संवाहक आदिवासी युवा धकाः नारा बियाच्वंगु अवस्थाय् सरकारं आदिवासीतय्गु थुगु कथंया नारायात गुगु कथं स्वइ । आदिवासीतय्गु थुगु मुद्दायात सकारात्मक रुपं काइ कि मकाइ अले आदिवासीतय्गु अधिकारया सवालय् सकारात्मक जुयाः राज्य न्ह्याः वनी कि मवनी धइगु सवाल  खः । राष्ट्रसंघं बीगु थुकथंया नारायात कयाः नेपाःया आदिवासी जनजाति संघसंस्थां थःपिं नापं युवातय्त गुगु कथं परिचालन याइ धइगु सवाल नं प्रमुख विषय खः । आवंनिसें बिचाः यानाः विश्व आदिवासी दिवसयात तःजिक हनेमाःगु थौंया आवश्यकता ।