स्वस्थानी छु खः ?

 स्वस्थानी छु खः ?

श्रीकृष्ण ज्यापु

दँय् दसं पोहेलाथ्व पुन्हिनिसें सिल्ला थ्व पुन्हि तक मनूतय्सं लुमंकी स्वस्थानी । स्वस्थानी धइगुया अर्थ छ्याबलय् स्व धइगु थः अले स्थान धइगु थाय् खः । थःगु हे थाय्या बाखं जुया हे जुइ साय्द लच्छि तक कनीगु बाखंयात हे स्वस्थानी बाखं धाःगु धकाः अःपुक हे अनुमान यायेफइगु अवस्था दु । स्वस्थानी देवीयात मनूतय्सं थःथःगु कथं ब्याख्या याना वयाच्वंगु दु । हिन्दू धर्मालम्वीतय्सं महाद्यःया कला पार्वती धाइम्ह हे स्वस्थानी धायेगु याना वयाच्वंगु दुसा गुलिं गुलिसिनं महालक्ष्मी, बसुन्धरा धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अले सक्वय्च्वंपिन्सं बज्रयोगिनी द्यः धाइम्ह हे स्वस्थानी खः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । गुलि गुलिसिनं आकृति मदुम्ह द्यः हे स्वस्थानी द्यः धकाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

स्वस्थानीया मूर्ति

स्वस्थानी द्यःया मूर्ति माला स्वयेगु खःसा आः तक लुयावःगु कथं दक्ले पुलांगु मूर्ति येँया तरनी बहालय् दु । स्थानीय नेवाःतय्सं तरणी अजिमा द्यः धायेगु याना वयाच्वंगु भगवतीया मूर्ति दुगु मखं लागाया तरणि बहाः थौंसिबें थ्यंमथ्यं झिंछसः द“ न्ह्यः थकू जुजु शंकरदेवं दयेकूगु खः धाइ । अले व हे बहालय् पश्चिमपाखे स्वकातःगु छगू कलात्मक मूर्ति दु उगु मूर्तियात हे स्वस्थानीया मूर्ति धायेगु याना वयाच्वंगु दु । येँया तत्कालिन जुजु प्रताप मल्लं उगु मूर्ति दयेकावंगु खः धाइ । स्वस्थानीया उगु मूर्ति बास्तवय् महाद्यः व पार्वतीया मूर्ति खः । आः तकया दक्ले पुलांगु कथं नालातःगु स्वस्थानीया मूर्ति हे उगु महाद्यः पार्वतीया मूर्ति खः । 

अथे हे थौंकन्हय् सक्वय् स्वस्थानी द्यःया देगः हे दयेका मूर्ति पलिस्था याःगु दु । अष्टमातृकाया प्रतिक कथं च्याकुंलाःगु कलात्मक देगः दयेका दथुइ लाक्क स्वस्थानी द्यःया मूर्ति पलिस्था याःगु दु । उम्ह द्यःया मूर्ति छुं ई न्ह्यः जक दयेकूगु खः । प्यपा ल्हाः दुम्ह उगु मूर्तिया जव ल्हातं खड्ग अले खव ल्हातं च्वमो ज्वनाच्वंगु दु । अथे हे मेगु छपा ल्हाः बर्दान मुद्राय् दुसा छपा ल्हातं पलेस्वां ज्वनाच्वंगु दु ।  स्वस्थानी बाखनय् संस्कृतभाषं उल्लेख यानातःगु कथंया मूर्ति हे सक्वय् दयेकूगु खः । सफुतिइ स्वंगः मिखा दुम्ह, लुँयागु वर्ण दुम्ह, प्यपा ल्हाः दुम्ह, मुलुकछ्याना च्वंम्ह, ह्याउँगु वसः पुनातःम्ह नापं चाकःछि अष्टमातृका दुथाय् च्वनाच्वंम्ह हे स्वस्थानी देवी खः धकाः उल्लेख जुयाच्वंगु दु । 

अथे हे नेवाः संस्कृतिविद् बलदेव जुजु संयोजनकर्ता जुयादीगु स्वस्थानी बाखं सफुतिइ स्वस्थानी धााइम्ह महामाया शक्तिया छगू रुप खः धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उगु सफुतिइ स्वस्थानी बाखनय् धयातःगु दु ‘स्वस्थानीदेवी धाइम्ह महामायाया शक्तिया छगू रुप  खः । महामाया शक्तियात मूल प्रकृति नं धायेगु याः । थ्व विश्वब्रम्हाण्ड फुक्क उम्ह हे मूलप्रकृतिरुप दैवी शक्तिं दयाच्वंगु खः । मिं पुइगु, लखं ख्वाउसे च्वंकीगु, सूद्र्यवं निभा त्वयेकीगु अदि संसारया सकतां ज्या प्राकृतिया हे व्यवस्था खः । अज्वम्ह शक्तिरुप परमेश्वर हे स्वस्थानी खः’ धकाः उल्लेख यानातःगु दु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा स्वस्थानीयात थःथःगु कथं नाला वयाच्वंगु दु अले सफुतिइ नं ब्यागलं ब्यागलं कथं च्वयातःगु दु । 

बाखं सुयात कंगु खः ?

स्वस्थानी बाखंयात स्वल धाःसा स्वस्थानी बाखं सुना सुयात कन धइगु खँ नं ब्यागलं ब्यागलं खने दु । सक्वय् मेलाया झ्वलय् कनीगु स्वस्थानी बाखनय् नारदं माघवनारयणयात कंगु धकाः उल्लेख जुयाच्वंगु दु । अथे हे नेवाःतय्सं छेँय् छेंय् कनीगु बाखनय् गुलिं सफुतिइ महादेवं पार्वतीयात कंगु अले गुलिं सफुतिइ धाःसा नारादं सप्तऋषिपिन्त कन धकाः उल्लेख जुयाच्वंगु दु । अथे हे थौंकन्हय् बजारय् न्याये दुगु खय् भाय्या बाखं सफुतिइ धाःसा कुमारं अगस्तेमुनियात स्वस्थानी बाखं कंगु उल्लेख जुयाच्वंगु दु । थुगु ख्यालं स्वल धाःसा स्वस्थानी बाखं सुना सुयात न्हापां कन धइगु खँय् नं ब्यागलं ब्यागलं कथंया धापू दु । 

स्वस्थानी बाखं नेवाःतय्सं छेँय् छेँय् लच्छि तक कनेगु याना वयाच्वंगु दु । न्हापा न्हापा नेवाः भासं हे च्वयातःगु थ्यासफुया स्वस्थानी बाखं कनेगु खःसा लिपांगु इलय् वया बजारय् वःगु बाखं सफूयात न्याना हया कनेगु याना वयाच्वंगु दु । स्वस्थानी बाखं कनीगु इलय् बाखं सफूयात थिइका बाखं पाः तया तयेगु अले दक्ले लिपा बाखंपाः नकेगु नेवाःतय्गु थःगु हे कथंया चलन खः । बाखंपाः धकाः नेवाःय्सं थीथी कथंया बुब सिया तया तइगु खः । 

बाखं झन झन तःधं 

स्वस्थानी बाखनय् महाद्यः, पार्वती, सतिदेवी, दैत्य, सप्तऋषि, गोमय्जु, नवराज, चन्द्रवती, दक्षप्रजापति नापं यक्व हे पात्रतय्गु खँ दुथ्याकातःगु दु । थौंकन्हय् कनीगु बाखं तसकं तःधं जुया वनाच्वंगु अवस्था दु । अले सतिदेवीया अंग पतन जूगुनिसें थीथी पारवतीनिसें गोमय्जु, अपसरात, चन्द्रवती लगायतया पात्रत स्वस्थानी धलं दनीगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । 

स्वस्थानी बाखंया बिषययात कया अध्ययण याना उगु हे विषयसं विद्यावारधी यानादीम्ह अमेरिकाया नागरिक डा. जेसीका भान्ताइन विक्रेन्होल्त्सया धापू कथं आः तकया दक्ले पुलांगु स्वस्थानीया बाखं सफू धइगु थनि न्यासःदँ पुलांगु बाखं सफू खः । उगु सफुतिइ नेवाः भासं बाखं च्वयातःगु दु । वय्कःया धापू कथं मुक्कं याना च्यागू पाना जक दुगु न्यासःदँ पुलांगु उगु बाखनय् गोमय्जु, नवराज व चन्द्रवतीया बाखं जक दुथ्याकातःगु दु । अले लिपा विक्रम संवत् १८ सयपाखे वया शिव, पारवती, दक्षप्रजापति, सत्यदेवीया बाखं दुथ्याकूगु खः । पुराणया आधारय् उगु कथंया बाखं दुथ्याकूगु खःसा लिपा हाकनं हाकनं मेमेगु बाखं दुथ्याकायंकाः तसकं तःधं याना बिउगु खः धकाः वय्कलं धयादीगु दुु । 

दक्ले न्हापांया बाखं छु खः ?

थुगु कथं स्वस्थानी बाखं सफूया विषययात कया स्वयेगु झ्वलय् थनि न्यासः दँ न्ह्यःया बाखं सफुतिइ दुथ्याःगु धइगु गोमय्जु, चन्द्रवती, नवराज लगायतया पात्रत जक खः । उगु बाखनय् ब्रम्हपुर धइगु नगरय् शिवभक्त धयाम्ह ब्राम्हण व सती नां जुयाच्वंम्ह ब्राम्हनी दुगु जुयाच्वन । इपिं तसकं गरिव जुयाच्वंगु अवस्थाय् गणेद्यःया भक्ति भाव यात । गणेदवं ग्वःजा बिया छ्वल । अले छेँय् थ्यंकाः लुँ जुल । अनंलि निम्हत्यपुया जीवन बाखंलाक्क न्ह्यात । लिपा मचा मदाया समस्या जूगु तायेका हाकनं गणेद्यःया सेवा यात । अले गणेद्यवं धाःथें लिक्क च्वंम्ह सां फाःगु खि अर्थात सौ लाना छेँय् यंकातल अले व हे सौ प्यन्हु लिपा मिसा मचा जुयाच्वन । उम्ह मिसा मचायात हे गोमय्जु धकाः नां तल । छन्हु महाद्यः हे भिखारी जुया भिक्षा फ्वंवल । मां अबुपिं मदुगु इलय् गोमय्जु बःचा धिकः जूगु इलय् आखे ल्यया च्वन । भिखारी ता ई तक पिया च्वनेमाल । लिपा गोमय्जुं जाती भिक्षा बिइत त्यनेवं आखे हे माः धकाः भिखारीं धाल । अले भिखारी तं चाया छ ७ दँ दइगु इलय् ७७ दँ दुम्ह मिजंलिसे इहिपाः जुइमाः धकाः सराः बिल । लिपा बाध्य जुया ७७ दँ दुम्ह शिवशर्मा ब्राम्हणलिसे हे गोमय्जुया इहिपाः जुल । अनंलि शिवशर्मा ब्रम्हणया छेँ दुगु ज्याती नगरय् गोमय्जुयात यंकल । अन च्वच्वं गोमय्जुया प्वाथय् दत । अबले शिवशर्मा ब्राम्हण कमे याये धकाः पिहां वन । खुसि सिथय् स्वां खायेत सिमाय् थाहां वंगु इलय् सिमां कुतुंवया सित । दाहा संस्कार तकं यायेगु ज्या मजुल । लिपा गोमय्जुया काय् बुल । उम्ह मचाया नां नवराज धकाः तल । नवराज तःधिकः जुइवं बरनपुरया अग्नी स्वामी धइाम्ह ब्राम्हणया म्हयाय् चन्द्रवतीलिसे इहिपाः जुल । नवराज नं ध्यबा कमेयायेत पिहां वन । थः अबु हे सिइगु थासय् लात । अबले शिवशर्मा सीगु घटना खंपिन्सं नवराजयात व फुक्क घटना कन । अले अन हे थः अबुया क्वये माला दाहा संस्कार  यात । उखे गोमय्जुयात सप्तऋषिपिन्सं बिइगु ज्ञान कथं स्वस्थानीया अपसं च्वनेगु नापं धलं दनेगु यात । नवराज नं थःगु छेँय् लिहां वल । स्वास्थनीया धलं दंगुलिं झन झन बांलाना वन । नवराज गंगाय् वना स्नान याःगु इलय् नारांद्यः व महाद्यःया छगू हे रुप जुया हरिहरदेवया प्रत्येक्ष दर्शन जुल । अले नवराजयात लावण्य देशया जुजु जुइ धकाः बरदान बिल । लावण्य देशय् जुजु मदया किसिं जुजु जुइम्ह मालाजूगु अवस्थाय् नवराजयात हे ल्यल । जुजु नवराजं थः मां गोमय्जुयात कायेके छ्वल । अले लावण्यदेशया राजकुमारी लावण्यवतीलिसे इहिपाः जुल । अनंलि थःछेँय् वनाच्वंम्ह थः न्हापाया कला चन्द्रवतीयात कायेके छ्वल । दुलिइ तया हःगु अवस्थाय् नादि खुसि अर्थात साली नदिइ थ्यंकाः अनं अपसरात स्वस्थानी धलं दनाच्वंगु दुल्यातय्सं खन । दुथ्यात अन वना प्रसाद कयावल । चन्द्रवती याकःचित त्वःतावंगुलिं तं चाया स्वास्थानीया प्रसाद तकं थुकलं बिया वां छ्वलय् उग्रीमय् हे खुसिया ताफुतिइ वनाच्वंगु अवथाय् वाफय् वल । सकलें खुसिइ लात । स्वस्थानीय प्रसादं याना दूल्यात म्वाये फत । चन्द्रवती धाःसा तन । खुसिया हे लः दित । लिपा जुजु नवराजपाखें अन चन्द्रवाती मायेके बिल । छुं नं लुया मवः । तर चाग्वारा थें जाःगु छगः ग्वरा माझीया जालय् क्यना वल । नवराजं अर्घ बिया भक्ति यायेवं खुसि न्ह्यात । व चाग्वारा थें च्वंगु हे चन्द्रावती जुयाच्वन । अनंलि चन्द्रवती कुस्तरोगं थिया तसकं दुःख सिइ माल । छन्हु कपिल धाइपिं निम्ह ब्राम्हणतय्सं चन्द्रवतीयात स्वास्थनी अपसं च्वनेगु व धलं दनेगु उपदेश बिल । नादि खुसिइ अप्सरात अपसं च्वंवःगु इलय् हे ल्वगी चन्द्रवती नं अपसं च्वन । अले चन्द्रवती बांलाना वन । लिपा नवराजं कायेके छ्वया हल । अले लावण्यदेशया राजकुमारी जुया च्वन । थःगु ल्हातय् हे गोमय्जुं ताःचा लःल्हाना बिल । 

स्वस्थानी धलं गुगु कथं दनी ?

स्वस्थानी बाखं कनीगु इलय् च्वनीगु लच्छि यंकंया अपसं व दक्ले लिपांगु दिनय् धलं दनेगु याइ । धलं दनिगु दिनय् दक्ले न्हापां ज्वाला न्हाय्कनय् सिन्हलं ऊँ धकाः च्वया उकियात हे स्वस्थानी द्यः कथं नाला पूजा यायेगु याइ । ऊँ धइगु पुरुष शक्ति व स्त्री शक्तिया मंकाः रुप कथं नालातःगु दु । अले पुजा याइगु झ्वलय् तछ्व, हामो, आखे, जजंका, धुपाय्, इताः, ग्वाः तुक्रा, ग्वय्तुक्रा सच्छि सच्छि तया नापं मेगु ब्यागलं थलय् च्यागू च्यगू नं तयेगु याइ । अथे हे अथित मरि अर्थात माल्पा सच्छि छगू थलय् तइसा अले हे स्वां बिइगु थलय् हाकनं ब्यागलं कथं च्यापाः अथित मरि तयेगु याइ । सच्छि सच्छि दुगु द्यःयात छाइसा अले च्याता च्यात दुगु नापं स्वां धाःसा थः भात वा काय्यात बिइगु कथं प्रसादया रुपय् तयातइ । पुजाया झ्वलय् पंचामृत तया अर्घ बिया दुनुगलंनिसें मनं तुनागु पुरा जुइमाः धकाः भागी याइगु खः । अले आरती बिइगु ज्या याइ । अनं लिपा च्याता च्याता दुगु नापं स्वां थः भात वा काय्यात प्रसाद कथं लःल्हाये धुंकाः जक सच्छि सच्छि दुगुकया थःम्हं पालं याइगु खः । अले मेमेपिन्त नं प्रसाद कथं इना बिइगु खः । उगु इलय् नेवाःतय्सं थीथी कथंया बुबः सिया नं प्रसादया रुपय् तयेगु याना वयाच्वंगु दु । 

थुगु कथं स्वस्थानी द्यःया स्वरुप नाप नापं बाखं कनेगु बारे नं ब्यागलं ब्यागलं कथं सफुतिइ उल्लेख जुयाच्वंगु अले चन्द्रावती, गोमय्जु, लावण्यमतीनिसें नवराजया बाखंयात स्वल धाःसा स्वनिगःया हे छगू थाय् सक्व व नादि खुसि अर्थात सालीनदि नाप स्वानाच्वंगु खने दु । अले नेवाःतय्सं थःथःगु लागाया अजिमा द्यःयात नं स्वस्थानदेवी धकाः पुजा आजा याना वयाच्वंगु खने दु । स्थानीय नेवाःतय्सं गुहेश्वरी, बज्रयोगिनी, हारति मां, लुमरि अजिमा, न्यतमरु अजिमा लगयायतया थीथी द्यःपिन्त नं स्व स्थान द्यः धकाः पुजा याना वयाच्वंगु दु । उकिं थःथःगु लागाया द्यःयात हे स्वस्थानी द्यः धकाः धाःगु खः धकाः धाइपिं नं मदुगु मखु । न्ह्यागु जूसां नं थौं स्वस्थानी द्यः स्वनिगः नाप स्वानाच्वंगु अले नेवाःतय्गु छगू कथंया संस्कृति नाप नं स्वनाच्वंगु खने दु । स्वस्थानी द्यः धाइम्ह छगू कथंया शक्तिया रुपय् नालातःगु खने दु धाःसां छुं पाइमखु ।